Mükellef hakları, vergi mükellefleri ile vergi idareleri arasındaki süreçlerin yürütülmesinde önem arz eden, mükelleflere olumlu yada olumsuz talepte bulunma yetkisi veren haklardır. Mükellef haklarının korunması aynı zamanda vergi idarelerinin yapılandırılması, vergiye uyumun artırılması ve vergi sisteminin günün koşullarına göre düzenlenmesi açısından da gerekli görülmektedir.
Vergi mükelleflerinin vergi incelemesi sırasındaki mükellef hakları aşağıdaki gibidir.
1. Kimlik İbraz Edilmesini İsteme Hakkı:
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 136 ncı maddesi hükmüne göre, vergi incelemesi yapanlar, yanlarında memuriyet sıfatlarını ve inceleme yetkisini gösteren fotoğraflı resmi bir vesika bulundururlar ve gittikleri yerde işe başlamadan evvel bu vesikayı ilgililere gösterirler.
2. İncelemenin Gerekçesini, Konusunu, Dönemini ve Kapsamını Öğrenme Hakkı:
213 sayılı Vergi Usul Kanunu ve Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik uyarınca, mükellefler vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlardan, incelemenin kapsamını (tam/sınırlı), incelemeye alınma gerekçesini, incelenen vergi türünü ve inceleme dönemini öğrenme hakkına sahiptirler.
3. Defter ve Belgelerin Kendisinden Yazılı Olarak İstenilmesini Talep Etme Hakkı:
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 139 uncu maddesinde belirtildiği üzere, incelemeye tabi olanın lüzumlu defter ve vesikalarını daireye getirmesi kendisinden yazılı olarak istenir. Anılan Kanun hükmü uyarınca mükellefler vergi incelemesine yetkili olanlar tarafından istenilen defter ve belgelerin kendisinden yazılı olarak istenilmesini talep etme hakkına sahiptir.
4. Defter ve Belgelerini İbraz Etmek İçin Ek Süre Talep Hakkı:
Mükellefler, haklı bir nedene dayanmak koşulu ile defter ve belgelerini daireye getirmeleri için uygun bir süre talep edebilirler.
5. İş Yerinin Müsait Olması Halinde İncelemenin İş Yerinde Yapılmasını Talep Etme Hakkı:
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 139 uncu maddesi hükmüne göre vergi incelemeleri esas itibariyle dairede yapılır. Mükellef ve vergi sorumlusunun talep etmesi ve iş yerinin müsait olması halinde inceleme işyerinde de yapılabilir.
6. İncelemenin İş Yerinde Yapılması Halinde Resmi Çalışma Saatleri Dışında İnceleme Yapılmamasını ve İnceleme Kapsamında Alınan Emniyetle İlgili Tedbirlerin İşyerindeki Faaliyetleri Aksatmamasını İsteme Hakkı:
İncelemenin iş yerinde yapılması halinde nezdinde inceleme yapılanın muvafakati olmadıkça resmi çalışma saatleri dışında inceleme yapılamaz veya buna devam edilemez. Tutanak düzenlenmesi ve inceleme ile ilgili emniyet tedbirlerinin alınması bu kuralın dışındadır. Ancak bu gibi tedbirler, incelemelerin yapıldığı yerdeki faaliyeti sekteye uğratmayacak şekilde yapılır.
7. Fiili Envanterin Yapılmasının Gerektirdiği ve İncelemeyi Yapan Tarafından Tasdik Edilen Giderlerin Hazinece Kendisine Ödenmesini Talep Hakkı:
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 134 üncü maddesi uyarınca, incelemeye yetkili olanlar tarafından lüzum görüldüğü takdirde inceleme, işletmeye dahil iktisadi kıymetlerin fiili envanterinin yapılmasına ve beyannamelerde gösterilmesi gereken unsurların tetkikine de teşmil edilebilir. Fiili envanterin yapılmasının gerektirdiği ve incelemeyi yapan tarafından tasdik edilen giderler Hazinece mükellefe ödenir.
8. İnceleme Sırasında Düzenlenen Tutanaklardan Bir Nüsha Alma, İtiraz veya Mülahazalarının veya İbraz Ettikleri Özelgelerin Bu Tutanaklara Geçirilmesini Talep Hakkı:
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 141 inci maddesi hükmüne göre, vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, inceleme esnasında gerekli görülen hallerde, vergilendirme ile ilgili olayları ve hesap durumlarını ayrıca tutanaklar ile tespit ve tevsik edebilirler. İlgililerin itiraz ve mülahazaları veya ibraz ettikleri özelgeleri varsa bunlar da tutanağa geçirilir. Tutanaklarda incelemeyi yapanın kanaatini belirten yorum, hüküm ve ifadelere yer verilmez. Düzenlenen tutanakların birer nüshasının tutanakları imza edenlere verilmesi zorunludur.
9. Taslak Vergi İnceleme Tutanağını Talep Etme Hakkı:
Vergi inceleme tutanak taslaklarının, mükelleflerin itiraz ve mülahazalarının tutanağa geçirilebilmesini sağlamak amacıyla ve mükelleflerin talep etmesi durumunda iki gün önceden mükelleflerin bilgisine sunulması mümkün bulunmaktadır. Mükelleflerin tutanak taslaklarını talep etmeleri halinde, söz konusu tutanaklara Mükellef Portalı İnceleme Takip Sistemi’nden (https://mukellefportali.vdk.gov.tr/Portal/ veya https://vdk.hmb.gov.tr/mukellefportali) ulaşabileceklerdir.
10. İncelemenin Her Safhasında Bilgi Alabilme Hakkı:
Mükellefler, vergi incelemesinin her safhasında inceleme süreci hakkında incelemeye yetkili olanlardan bilgi isteyebilirler. Bu kapsamda mükellefler (https://mukellefportali.vdk.gov.tr/) internet adresinden İnceleme Takip Sistemi uygulamasına giriş yaparak haklarında devam eden veya tamamlanmış incelemeleri, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 140 ıncı madde hükmü uyarınca taraflarına gönderilmiş olan İncelemeye Başlama Bildiriminin en altında yer alan Sorgu No ile takip edebilirler. Ayrıca, yapılan vergi incelemesi sonucunda, inceleme konusu ve dönemine ilişkin eleştiriyi gerektirecek herhangi bir hususun tespit edilememesi halinde bu durumun ilgili birim tarafından mükellefe yazı ile bildirilecektir.
11. İnceleme Sırasında Temsilci Bulundurma Hakkı:
Mükellef vergi incelemeleri ile ilgili görüşmelere, defter ve kayıtlarla ilgili olan yetkili Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir ve Yeminli Mali Müşavirler veya avukatların kendisiyle birlikte katılmasını sağlamak ya da kendisini temsilen yetkili bir temsilcisini göndermek hakkına sahip bulunmaktadır. Mükellefi temsilen gelen kişilerin yasal olarak yetkilendirilmiş olmaları ve temsil belgesinin görüşmeler başlamadan önce inceleme elemanına verilmesi gerekir.
12. Vergi İncelemesinin Süresinde Bitirilmemesinin Nedenini Öğrenme Hakkı:
Vergi incelesine başlanıldığı tarihten itibaren, tam inceleme yapılması halinde en fazla bir yıl, sınırlı inceleme yapılması halinde ise en fazla altı ay içinde incelemelerin bitirilmesi esastır. Bu süreler içinde incelemenin bitirilemeyeceğinin anlaşılması halinde vergi inceleme elemanı gerekçeli bir yazı ile bağlı oldukları birimden, inceleme süresinin bitiminden en geç on gün önce ek süre talep edilebilir. Bu talep vergi incelemesine yetkili olanların bağlı olduğu birim tarafından değerlendirilir ve altı ayı geçmemek üzere ek süre verilebilir. Bu durumda, incelemenin bitirilememe nedeni ilgili birim tarafından nezdinde inceleme yapılana yazılı olarak bildirilir.
13. Rapor Özeti Talep Etme Hakkı:
Mükellefler, Vergi Müfettişleri tarafından düzenlenecek rapor özetlerine, Mükellef Portalı İnceleme Takip Sistemi’nden (https://mukellefportali.vdk.gov.tr/Portal/ veya https://vdk.hmb.gov.tr/mukellefportali) ulaşabileceklerdir.
14. Rapor Değerlendirme Komisyonlarınca Dinlenme Talep Hakkı:
Rapor Değerlendirme Komisyonları gerekli gördüğü durumlarda ya da talepleri üzerine vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar tarafından düzenlenen vergi inceleme raporları hakkında mükellefi dinleyebilirler.
15. Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Talep Hakkı:
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun Ek 11 inci maddesi uyarınca, Hazine ve Maliye Bakanlığı, vergi incelemesine dayanılarak tarh edilecek vergiler ve bunlara ilişkin kesilecek vergi ziyaı cezaları ile 5.000 (2022 yılı için belirlenen tutar 6.800 ve üzeri) Türk Lirasını aşan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarında (359 uncu maddede yazılı fiillerle vergi ziyaına sebebiyet verilmesi halinde tarh edilecek vergi ve kesilecek ceza ile bu fiillere iştirak edenlere kesilecek ceza hariç) tarhiyat öncesi uzlaşma yapılmasına izin verebilir.
16. Mali Tatile ilişkin Hükümlerden Yararlanma Hakkı:
Mükelleflerle ilgili yapılacak işlemler Malî Tatil İhdas Edilmesi Hakkında Kanun hükümlerine uygun olarak gerçekleştirilecektir.
17. İnceleme Sırasında ve Sonrasında Vergi Mahremiyetinin Sağlanmasını/Korunmasını İsteme Hakkı:
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun “Vergi Mahremiyeti” başlıklı 5 inci maddesi ile Vergi muameleleri ve incelemeleri ile uğraşan memurlar, vergi mahkemeleri ile bölge idare mahkemeleri ve Danıştayda görevli olanlar, vergi kanunlarına göre kurulan komisyonlara iştirak edenler ile vergi işlerinde kullanılan bilirkişiler mükelleflerin veya mükelleflerle ilgili kimselerin şahıslarına, muamele ve hesap durumlarına, işlerine, işletmelerine, servetlerine veya mesleklerine mütaallik olmak üzere öğrendikleri sırları veya gizli kalması lazım gelen diğer hususları ifşa edemezler ve kendilerinin veya üçüncü şahısların nef’ine kullanamazlar.
Mükelleflerin vergi incelemesi ile ilgili yükümlülükleri şu şekildedir.
1. Defter ve Belgeleri İbraz Yükümlülüğü:
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 256 ncı maddesine göre; mükellefler muhafaza etmek zorunda oldukları her türlü defter, belge ve karneler ile vermek zorunda bulundukları bilgilere ilişkin server, usb bellek, taşınabilir harici bellek ve benzeri ortamlardaki kayıtlarını ve bu kayıtlara erişim veya kayıtları okunabilir hale getirmek için gerekli tüm bilgi ve şifreleri, muhafaza süresi içerisinde yetkili makam ve memurların talebi üzerine ibraz ve inceleme için arz etmek zorundadırlar.
2. İncelemenin İşyerinde Yapılması Talebinin Uygun Bulunması Halinde İncelemeye Yetkili Olana Çalışma Yeri Gösterme ve Resmi Çalışma Saatlerinde İşletmede Çalışılmasını Sağlama Yükümlülüğü:
İncelemenin iş yerinde yapılması talebinin uygun bulunması halinde, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 257 nci maddesine göre, mükellefler incelemeye yetkili memura müessesenin durumuna göre, çalışma yeri göstermekle ve resmi çalışma saatlerinde memurun müessesede çalışmasını sağlamakla yükümlüdürler.
3. İnceleme ile İlgili Her Türlü İzahatı Verme Yükümlülüğü:
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 148 inci maddesine göre; mükellefler vergi incelemesine yetkili kişilerin talep edecekleri her türlü bilgiyi vermek mecburiyetindedirler. Mükellefler, Kanun’un 151 inci maddesinde belirtilenler hariç olmak üzere, özel kanunlarda yazılı mahremiyet hükümlerini ileri sürerek, bilgi vermekten imtina edemezler. Kanun’un 257 nci maddesinde hükmolunan incelemeyle ilgili her türlü izahatı verme zorunluluğu hem iş sahibini hem de işletmede çalışanları kapsar.
4. İş Yerinin İncelemeye Yetkili Olanlar Tarafından Gezilip Görülmesini Sağlama Yükümlülüğü:
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 257 nci maddesi hükmüne göre mükellefler, incelemeye yetkili kişilerin gerektiğinde iş yerinin her tarafını gezip görmesini sağlamakla yükümlüdür.
5. Fiili Envanter Yapılması Halinde Araç, Gereç ve Personeliyle Bu İşlemlerin Yapılması İçin Gerekli Yardım ve Kolaylığı Gösterme Yükümlülüğü:
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 257 nci maddesi hükmüne göre işletmede 134 üncü madde gereğince envanter yapılması halinde mükellefler araç, gereç ve personeliyle bu işlemlerin yapılmasında gerekli yardım ve kolaylığı sağlamakla yükümlüdür.
Comments are closed.